٣١ بيمارستان دانشگاهي در ٣١ استان كشور موظف به اجراي مراقبت و درمان‌هاي پيشگيري از انتقال ايدز براي قربانيان تعرض جنسي شدند. در حالي كه اين الزام بر اثر ابلاغ دستورالعمل «مديريت مواجهه غيرشغلي با HIV » شكل گرفته، مسوولان بيمارستان‌هاي دانشگاهي در تمام استان‌ها توجيه شده‌اند كه به محض مراجعه قربانيان تعرض جنسي و در صورتي كه بنا بر اظهارات قربانيان و تشخيص مشاوران ايدز، از زمان تعرض بيش از ٤٨ الي ٧٢ ساعت نگذشته باشد، درمان‌هاي پيشگيرانه را براي قربانيان آغاز كرده و به مدت ٢٨ روز اين درمان‌ها را ادامه دهند.
اين دستورالعمل كه از سوي مركز مديريت بيماري‌هاي واگير وزارت بهداشت تهيه و ابلاغ شده، ويرايش سوم از تمهيدات لازم براي كاهش انتقال ايدز از طريق خشونت‌هاي جنسي است كه مرداد ماه سال گذشته نهايي شده و عباس صداقت؛ رييس اداره ايدز وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد كه بنا بر پيش‌بيني‌ها، اجراي دقيق اين دستورالعمل در زمان طلايي پس از وقوع تعرض و به شرط رعايت دستورات مراقبتي طي زمان تعيين شده، مي‌تواند خطر انتقال ايدز به قرباني را حتي تا كمتر از دو درصد كاهش دهد.
ابلاغ اين دستورالعمل يكي از اقدامات وزارت بهداشت براي كاهش خطر انتقال ايدز از طريق روابط جنسي بوده كه فعالان رصد وضعيت بيماري، بر اساس تغييرات نمودار علت ابتلاي مبتلايان شناسايي شده، نخستين نشانه‌هاي هشدار اين تغيير الگوي بيماري را از نيمه‌دوم دهه ٨٠ مشاهده كرده بودند. در حالي كه بنا بر مراودات محرمانه‌اي كه مسوولان وزارت بهداشت و مراجع قضايي و انتظامي داشته‌اند، افزايش يا كاهش نيافتن موارد تعرض‌هاي جنسي در طول سال‌هاي گذشته، يك علامت هشدار نسبت به پر‌رنگ بودن احتمال ابتلاي قربانيان تعرض‌ها به ايدز بوده، تدوين اين دستورالعمل يك اقدام پيشگيرانه و حمايتي براي قربانيان تجاوز در كشور است كه علاوه بر تلاش براي تابو‌شكني از ايدز، بايد به آينده‌نگري در جهت كاهش هزينه‌هاي تحميل شده بر دوش دولت از محل ابتلاي بيماراني كه اغلب، از بيمار شدن خود آگاه نيستند، تعبير شود كه بر اساس برآوردها ابتلاي هر فرد به اچ‌آي وي ايدز، ماهانه حدود ٥٠٠ دلار براي دولت هزينه ايجاد مي‌كند كه با ورود بيمار به فاز پيشرفته بيماري و ايجاد مقاومت‌هاي دارويي، اين هزينه به ١٠ برابر هم افزايش مي‌يابد. اما مسوولان وزارت بهداشت صرفا قربانيان تعرض را به عنوان يكي از گروه‌هاي پرخطر و در معرض تهديد جدي ابتلا به ايدز در نظر نداشته‌اند و كاركنان مشاغل خاص هم به عنوان يكي از گروه‌هاي در معرض ابتلا شناسايي شده‌اند كه دستورالعمل «مديريت مواجهه شغلي با اچ‌آي وي، ويروس هپاتيت B و C » هم كه آبان ١٣٨٩ توسط مركز مديريت بيماري‌هاي معاون سلامت وزارت بهداشت، در يك ويرايش تدوين و براي تمام مراكز درماني كشور ابلاغ شده قدم ديگري در جهت كاهش خطر ابتلاي افراد در معرض تهديد بوده است.
مردم عادي هنوز از اين دستورالعمل بي‌خبرند
صداقت به «اعتماد» مي‌گويد كه تا امروز، بيشترين مراجعات ثبت شده براي دريافت درمان‌هاي پيشگيرانه، مربوط به مواجهات شغلي و شاغلان بخش درمان بوده كه به‌طور تصادفي با سوزن آلوده يا وسايلي كه امكان بالقوه انتقال ويروس را دارند مواجهه داشته‌اند. وي علت بالا بودن اين مراجعات را بي‌اطلاعي عموم از فراهم شدن چنين امكاناتي براي كاهش ايدز مي‌داند و مي‌گويد: «مردم بايد بدانند كه اگر كسي قرباني خشونت جنسي شد بايد به سرعت به نزديك‌ترين بيمارستان دانشگاهي محل سكونت خود مراجعه كند. ما هم با نيروي انتظامي و مراجع قضايي مكاتبه مي‌كنيم كه به قربانيان تعرض جنسي توصيه كنند در سريع‌ترين زمان براي مراجعه و دريافت اين درمان‌ها اقدام كنند.»
دستور‌العمل‌ها چه مي‌گويد
اساس راهكارهاي مراقبتي دستور‌العمل‌هاي پيشگيرانه از انتقال ايدز به قربانيان تعرض جنسي يا شاغلان در معرض خطر ابتلا به ايدز تقريبا يكسان است. در حالي كه در مقدمه دستورالعمل «مديريت مواجهه غيرشغلي با اچ‌آي‌وي» اشاره شده كه علت اصلي تدوين اين دستورالعمل، روبه‌رو شدن مكرر مراكز ارايه خدمات درماني با افرادي است كه به علت مواجهه‌هاي غيرشغلي با اچ‌آي‌وي مراجعه كرده‌اند، در اين دستورالعمل، مهم‌ترين انواع مواجهه‌هاي غيرشغلي داراي خطر انتقال اچ‌آي‌وي، تماس جنسي بدون استفاده از وسايل پيشگيري، تزريق با وسايل مشترك، فرو رفتن تصادفي سر سوزن آلوده در پارك‌ها و معابر و گازگرفتگي انسان و تماس مخاطات با مايعات آلوده به ويروس معرفي شده و آلوده‌زدايي براي كاهش خطر عفونت، ثبت چگونگي مواجهه در پرونده پزشكي فرد مواجهه يافته، رعايت رازداري، نوع مواجهه، محل و چگونگي وقوع مواجهه، شرايط وقوع مواجهه، دفعات مواجهه با اچ‌آي‌وي، زمان مواجهه، شدت مواجهه از مواردي است كه بايد در پرونده فرد ثبت شود ضمن آنكه در مورد قربانيان تعرض، نوع تهاجم، اجباري يا اختياري بودن آن، هرگونه آسيب جسمي در اثناي تعرض، تعداد مهاجمان و شرايط زمينه‌اي قرباني هم بايد در پرونده ثبت شود.
در حالي كه اين دستورالعمل بيشترين ميزان تخميني خطر انتقال اچ‌آي‌وي را به ترتيب متوجه تزريق خون (٥/٩٢ درصد)، استفاده از سوزن مشترك در مصرف‌كنندگان تزريقي مواد (٦٧/٠ درصد) فرو رفتن سوزن آلوده در پوست (٣/٠ درصد) و تماس جنسي محافظت نشده (٣ الي ٠١/٠ درصد) دانسته، تاكيد شده كه قربانيان مواجهه غير شغلي با اچ‌آي وي نيازمند مداخله‌هاي همزمان دارويي، روحي- رواني و رفتاري هستند. در بخشي از اين دستورالعمل با توجه به شرايط جمعيت عمومي و در معرض خطر در ايران، احتمال مثبت بودن اچ‌آي‌وي در گروه‌هاي جمعيتي مختلف چنين ارزيابي شده است: «شيوع اچ‌آي‌وي در ايران در جمعيت عمومي هنوز پايين است اما شيوع اچ‌آي‌وي در مصرف‌كنندگان تزريقي مواد حدود ٠٧/١٥ درصد است و در چند سال اخير نشانه‌هايي حاكي از افزايش انتقال جنسي اچ‌آي‌وي در ايران رخ داده به‌گونه‌اي كه سهم موارد شناسايي شده ابتلا از راه انتقال جنسي، به‌طور مداوم افزايش يافته و شيوع اچ‌آي‌وي در زنان تن‌فروش به ٥/٤ درصد رسيده علاوه بر آنكه شيوع اچ‌آي‌وي در شركاي جنسي زن مصرف‌كنندگان تزريقي مواد ٧/٣درصد بوده است. همچنين شيوع اچ‌آي‌وي در زندانيان، ٤/١درصد كل زندانيان بوده كه در زندانيان با سابقه تزريق مواد، شيوع اچ‌آي‌وي به ٤٢/٥درصد مي‌رسيده است. همچنين در مطالعه رفتاري كودكان خياباني در سال ١٣٨٨، در بررسي رفتاري ١٠٠٠ كودك ١٠ تا ١٨ سال در شهر تهران، شيوع اچ‌آي‌وي در كل نمونه حدود ٤ تا ٥درصد بود و در كودكاني كه مصرف مواد داشتند، اين مقدار به ٩ درصد مي‌رسيد كه البته نتايج اين مطالعه را نمي‌توان به كل كشور تعميم داد.»
اما در اين دستورالعمل، بخش مجزايي درباره درمان‌هاي پيشگيرانه براي قربانيان تعرض در نظر گرفته شده كه از مهم‌ترين تاكيدات اين بخش، الزام به درمان ضدرتروويروسي حتي با وجود نامشخص بودن وضعيت اچ‌آي‌وي فرد مواجهه يافته، بررسي قربانيان زن از نظر احتمال بارداري و در صورت احتمال وقوع بارداري، اقدامات پيشگيري از بارداري ظرف حداكثر ١٢٠ ساعت پس از وقوع تعرض، انجام آزمايش اچ‌آي‌وي در صورت تمايل قرباني، درمان پيشگيرانه براي جلوگيري از ابتلا به بيماري‌هاي آميزشي، ارايه مشاوره رواني، جمع‌آوري تمام نشانه‌هاي تعرض از بدن قرباني، اعلام موضوع (در صورت رضايت قرباني) به نيروي انتظامي يا مطلع ساختن او از امكان دريافت مشاوره حقوقي رايگان از مراكزي همچون واحد‌هاي ارشاد و معاضدت قضايي مستقر در كليه دادسراها و مجتمع‌هاي قضايي است.
دستورالعمل مديريت مواجهه شغلي با اچ‌آي‌وي، ويروس هپاتيت B و C در توصيه براي درمان‌هاي پيشگيرانه از انتقال ويروس، ضمن آنكه اصلي‌ترين گروه در معرض خطر چنين مواجهاتي را كاركنان مراقبت بهداشتي معرفي كرده، تاكيد دارد كه درمان‌هاي پيشگيرانه بايد حداكثر تا پيش از ٧٢ ساعت و در مواجهه با اچ‌آي‌وي بايد بلافاصله شروع شود و در اين دستورالعمل هم مصرف‌كنندگان مواد مخدر تزريقي، افرادي كه سابقه زندان داشته‌اند، افراد با سابقه رفتارهاي جنسي پرخطر و همسر يا شريك جنسي هر يك از گروه‌هاي فوق در فهرست گروه‌هاي در معرض خطر قرار گرفته‌اند.
منبع: روزنامه اعتماد